ตตฺถาปิ สมฺมสนปญฺญา โลกิยา ฯ วิปสฺสนา หิ สา, อิตรา โลกุตฺตราฯ ลกฺขณาทิวเสน อนิจฺจาทิวเสน จ มนสิกรณํ มนสิกาโร, ตตฺถ โกสลฺลํ มนสิการกุสลตาฯ อฏฺฐารสนฺนํเยว ธาตูนํ สมฺมสนปฺปฏิเวธปจฺจเวกฺขณปญฺญา มนสิการกุสลตา, สา อาทิมชฺฌปริโยสานวเสน ติธา ภินฺนาฯ ตถา หิ สมฺมสนปญฺญา ตสฺสา อาทิ, ปฏิเวธปญฺญา มชฺเฌ, ปจฺจเวกฺขณปญฺญา ปริโยสานํฯ

[98] เอกาทสเม อาปตฺติโยว อาปตฺติกฺขนฺธาฯ ตา ปน อนฺตราปตฺตีนํ อคฺคหเณน ปญฺจ, ตาสํ คหเณน สตฺต โหนฺตีติ อาห ‘‘ปญฺจนฺนญฺจ สตฺตนฺนญฺจ อาปตฺติกฺขนฺธาน’’นฺติฯ ชานนนฺติ ‘‘อิมา อาปตฺติโย, เอตฺตกา อาปตฺติโย, เอวญฺจ ตาสํ อาปชฺชนํ โหตี’’ติ ชานนํฯ เอวํ ติปฺปกาเรน ชานนปญฺญา หิ อาปตฺติกุสลตา นามฯ อาปตฺติโต วุฏฺฐาปนปฺปโยคตาย กมฺมภูตา วาจา กมฺมวาจา, ตถาภูตา อนุสฺสาวนวาจาฯ ‘‘อิมาย กมฺมวาจาย อิโต อาปตฺติโต วุฏฺฐานํ โหติ, โหนฺตญฺจ ปฐเม, ตติเย วา อนุสฺสาวเน ยฺย-การํ ปตฺเต, ‘สํวริสฺสามี’ติ วา ปเท ปริโยสิเต โหตี’’ติ เอวํ ตํ ตํ อาปตฺตีหิ วุฏฺฐานปริจฺเฉทชานนปญฺญา อาปตฺติวุฏฺฐานกุสลตาฯ วุฏฺฐานนฺติ จ ยถาปนฺนาย อาปตฺติยา ยถา ตถา อนนฺตรายตาปาทนํฯ เอวํ วุฏฺฐานคฺคหเณเนว เทสนายปิ สงฺคโห สิทฺโธ โหติฯ

ธมฺมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(10) 5. พาลวคฺควณฺณนา

[99] ปญฺจมสฺส ปฐเม อนาคตํ ภารํ วหตีติ อตฺตโน อสมฺปตฺตํ ภารํ วหติฯ อเถโรว สมาโน เถเรหิ วหิตพฺพํ พีชนคฺคาหธมฺมชฺเฌสนาทิภารํ วหตีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ อฏฺฐกถายํ (มหาว. อฏฺฐ. 159-160) ปน ยสฺมา สมฺมชฺชนาทินววิธํ ปุพฺพกิจฺจํ อาณตฺเตเนว กาตพฺพํ, ปาติโมกฺขญฺจ อาณตฺเตเนว อุทฺทิสิตพฺพํ, ตสฺมา ตํ สพฺพํ วินา อาณตฺติยา กโรนฺโต อนาคตํ ภารํ วหติ นามาติ ทสฺเสตุํ ‘‘สมฺมชฺชนี ปทีโป’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ยญฺหิ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุโปสถาคารํ สมฺมชฺชิตุ’’นฺติอาทินา นเยน ปาฬิยํ อาคตํฯ อฏฺฐกถาสุ จ –